مشخصات پژوهش

عنوان	بررسی تحلیلی- تطبیقی دیدگاههای علامه حسن زاده آملی و علامه جعفری درباره «وحدت وجود»
نوع پژوهش	پایان نامه
کلیدواژه‌ها	وحدت وجود، فلسفه تطبیقی، علامه حسن زاده آملی، علامه جعفری
چکیده	در چند قرن اخیر و بطور مشخص در دوره بعد از صدرالمتألهین، بحث ها و مناقشات فراوانی درباره انگاره «وحدت وجود» در میان عالمان و اندیشمندان مسلمان صورت گرفته است. از یک سو قائلین و معتقدین به «وحدت وجود» این انگاره را اوج تفکر و اندیشه فلسفی و نیز اوج معارف دینی و توحیدی می دانند و از سوی دیگر منکرین آن، این انگاره را برخلاف عقل و بدیهیات و نیز در تناقض با آموزه های اصیل و بنیادین دینی می دانند و حتی در مواردی حکم به کافر بودن صاحبان این اندیشه داده اند. در حقیقت، شاید کمتر مسأله ای را بتوان یافت که تا این اندازه نگاه ها و نگرش های متناقض درباره آن مطرح شده باشد. در هر صورت این موافقت ها و مخالفت ها با انگاره «وحدت وجود» تا دوره معاصر ما امتداد پیدا کرده است و هنوز هم ادامه دارد. در میان حکما و اندیشمندان معاصر علامه حسن زاده آملی (ره) از چهره های شاخص و برجسته ای است که در آثار و کتابهای خویش به صراحت از «وحدت وجود» سخن گفته و بطور جدی از آن دفاع و جانبداری نموده است. به نظر ایشان قول به «وحدت وجود» نه تنها مدلول شهود عرفانی است، بلکه براهین عقلی نیز آن را اثبات می کنند و بالاتر اینکه، این قول همان مضمون و محتوای توحید خاص دینی است که ایشان از آن تعبیر به «توحید صمدی قرآنی» می کند. (رک؛ حسن زاده آملی، 1381، ج5، کلمه 445، ص74) ایشان «وحدت وجود» را بدین معنا می داند که «هستی، واحدِ صمد است (یعنی وجود حقیقت واحدی است که همه جا را پر کرده است و هیچ چیز از آن خالی نیست) و وجود مساوق با حق است. (؟) در عین حال، تصریح می کند که «وحدت وجود» را هرگز نباید به این معنا گرفت که همه چیز خداست یا مخلوقات با خداوند یکی هستند؛ در نقطه مقابل، مرحوم علامه جعفری (ره)، که خود یکی دیگر از چهره های شاخص و برجسته در تفکر و اندیشه معاصر است، علیرغم اینکه با مشرب فلسفی و عرفانی وجوه اشتراک و هم سویی هایی دارد، اما به صراحت در مقابل دیدگاه «وحدت وجود» موضع گرفته و به نقد و انکار آن پرداخته است؛ و از این جهت راه خود را از فلسفه و عرفان جدا کرده است. ایشان «وحدت وجود» را عملا به معنای «وحدت موجود» می فهمد و در نظر می گیرد. در واقع، ایشان به معانی و تفسیرهای مختلف «وحدت وجود» توجه و اشاره داشته است ولی معتقد است همه این معانی و تفسیرها در نهایت به همان «وحدت موجود» بازمی گردند. (رک؛ جعفری، 1366، ج1
پژوهشگران	خدیجه نصیری بنماران (دانشجو)، احمد حمداللهی اسکوئی (استاد راهنما)، منصور ایمانپور (استاد مشاور)