مشخصات پژوهش

عنوان	مشیت الهی در آراء عرفانی عین القضات همدانی و ابن عربی
نوع پژوهش	پایان نامه
کلیدواژه‌ها	مشیت الهی، اراده، اختیار، عین القضات، ابن عربی
چکیده	یکی از مباحث مهمی که در عرفان اسلامی مطرح می شود، بحث مشیّت الهی است. در قرآن کریم نیز، آیاتی در رابطه با آن، ذکر شده است. واژۀ مشیّت، از «شیء»، و از فعل «شاءَ، یشاءُ، شیئاً» است (فراهیدی، 1364، ص 958). مشیّت از الفاظ مشترک میان خدا و انسان است. در مورد انسان، به معنی خواستن و اراده کردن است (قرشی بنائی، 1378، ص91)؛ در مورد خداوند، به معنی ایجاد شیء است (راغب اصفهانی، 1375، ص366). اندیشمندان مسلمان، در اطلاق مشیّت و اراده، به خداوند اتفاق نظر دارند، اما در معنی و مفهوم آن، با یکدیگر اختلاف نظر دارند. این مسأله که مشیّت الهی به چه معنی است و چه مواردی را شامل می شود و چه ارتباطی میان ارادۀ خداوند با ارادۀ انسان، وجود دارد، از نکات اختلافی است. عین القضات همدانی (492-525ق) و محیی الدین ابن عربی( 560-638ق)، از جمله عارفان پُرآوزه ای هستند که در آرای عرفانی خویش، مباحث مهمی راجع به مشیّت الهی، مطرح نموده اند. عین القضات در آثار خویش، مباحث مهمی را دربارۀ مشیّت و ارادۀ الهی مطرح کرده است. چنان که از آراء وی مشخص است، ایشان با بیان این مطلب که میان اراده و فرمان خداوند، اختلاف وجود دارد، معتقد است که: «خود را در فرمان تاختن، دیگر است و خود را ارادت معشوق باختن دیگر. بر فرمان معشوق، مطلع بودن، دیگر است و بر ارادت معشوق، مطلع بودن دیگر. فرمان بیرون است و ارادت درون» (عین القضات همدانی،1362: ج1، 75). عین القضات در رابطه با این مسأله، در نامۀ یازدهم از مکتوبات، موضوع سجده نکردن ابلیس به آدم را به عنوان شاهد مثال، ذکر کرده است. چنان که ابلیس، از ارادۀ دوست و معشوق خود، مطلع بود و ارادۀ خدا، چنان بود که ابلیس سجده نکند؛ بنابراین ابلیس در موافقت ارادۀ خداوند و به خلاف فرمان او، عمل کرد. ابلیس فراق معشوق را اختیار کرد و بر غیر سجده نکرد و این کمال عشق است (عین القضات همدانی،1362: ج1، 96). عین القضات، عصیان ابلیس را، ناشی از مشیّت و خواست خداوند دانسته است (عین القضات، 1362، ص416). با توجه به آنچه بیان شد، می توان گفت که در اندیشۀ عین القضات، ارادۀ خداوند، مشیّت تکوینی است که غیرقابل تغیر است؛ اما فرمان خداوند، مشیّت تشریعی است و مخلوقات در پذیرش آن، اختیار دارند و تخلف پذیر است. عین القضات، از ارادۀ ازلی خداوند سخن گفته است. بنابرنظر وی، ارادۀ ازلی خداوند قدیم، کلی، واحد و غیر قا
پژوهشگران	پانیذ نجفی نصیرکندی (دانشجو)، سمیه خادمی (استاد راهنما)، سجاد دهقان زاده (استاد مشاور)