مشخصات پژوهش

عنوان	واکاوی آراء مفسران در معنای استعمالی "حتی" در آیات قرآن کریم با تأکید بر تفاسیر ادبی
نوع پژوهش	پایان نامه
کلیدواژه‌ها	تفسیر ادبی، حتی تعلیلیه، حتی انتهاء غایت، حتی استثنا، حتی ابتدائیه
چکیده	علی رغم واضح و آشکار بودن معنای "حتی" در بیشتر استعمالات قرآن کریم، در برخی موارد تشخیص معنا و مفاد "حتی" مشکل بوده و به همین خاطر، بین مفسران در تبیین آیاتی که متضمن حتی هستند، اختلاف نظر وجود دارد. مطالعات اولیه بیانگر این مطلب هستند که: مفسران درباره مفاد معنایی حدود 30 مورد از استعمالات حتی در آیات قرآن کریم، اختلاف نظر دارند که نیازمند بررسی و تعیین معنای دقیق است. به عنوان مثال، در آیات « اَلهَاکُمُ التَکَاثُرُ * حَتَّی زُرتُمُ المَقَابِرَ »، "حتی" هم می تواند به معنای حرف جر بوده و افاده انتهای غایت بکند که در این صورت، معنای آیات اینگونه می شود: فخرفروشی نسبت به یکدیگر، شما را سرگرم و غافل کرد تا زمانی که مُردید(زیارت قبور کنایه از مردن) (ر.ک: طبرسی، بی تا، ج 27، ص 254؛ ر.ک: ابن عاشور، 1420 ق، ج 30، ص 457)؛ همچنین حتی می تواند به معنای حرف ابتداء باشد که در این صورت، مفاد آیه بدین صورت بیان می شود: « فخرفروشی نسبت به یکدیگر، شما را سرگرم و غافل کرد؛ به گونه ای که به سراغ قبرستان ها رفتید.»(طباطبایی، 1390ق، ج20، ص 351) از جمله این آیات می توان به آیات 193 بقره،214 بقره،179 آل عمران، 6 نساء، 37 اعراف، 39 سوره انفال، 6 توبه، 43 توبه، 88 و 93 یونس،15 انبیاء، 99 مومنون، 20 فصلت، 32ص، 4 و 31محمد، 9 حجرات، 7 منافقون، 1 بینه و ... اشاره کرد. نکته دیگر اینکه 42 مورد از استعمالات حتی در قرآن کریم به شکل "حتی إذا" می باشد(ر.ک: 152 آل عمران، 18 نساء،71زمر،38 اعراف، 57 اعراف، 118 توبه، 40 هود، 110 یوسف، 75 مریم و ...) که مفسران در بیشتر موارد آن را حتی ابتدائیه در نظرگرفته اند. مسأله مطرح در این باره بدین بیان است که برخی مفسران در مواردی مانند آیه «وَ لَقَدْ صَدَقَکُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذا فَشِلْتُمْ وَ تَنازَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَ عَصَیْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما أَراکُمْ ما تُحِبُّونَ ...» (آل عمران: 152) به دلیل ذکر نشدن جواب "إذا"، "حتی" را حرف جرّ گرفته و به انتهای غایت معنا کرده اند و جمله بعد از حتی را غایتی برای جمله قبل حتی گرفته اند(ر.ک: ابن عاشور، 1420، ج3، ص 252) در حالیکه می تواند حرف ابتدائیه باشد و جمله بعد از "حتی"، جمله مستقلی باشد؛ نه اینکه قیدی برای جمله قبل از "حتی" باشد. همچنین بررسی های اولیه نشانگر این مطلب است که
پژوهشگران	مرتضی نجفی لرده (دانشجو)، سجاد محمدفام (استاد راهنما)، صمد عبداللهی عابد (استاد مشاور)