مشخصات پژوهش

عنوان	نعم البدل و تصحیح متون منظوم
نوع پژوهش	مقاله چاپ شده
کلیدواژه‌ها	تصحیح ّ متن، مثنوی مولوی، محمدعلی موحد، نیکلسون، نسخۀ مورخ 677 قونیه از مثنوی
چکیده	در حاشیۀ نسخه های خطّی مثنوی مولانا مخصوصاً در مثنوی مورخ 677 قونیه که اساس تمام تصحیح های مثنوی بعد از نیکلسون است، و مطابق ادعای کاتب آن، از روی نسخه ای کتابت شده که با حضور مولانا و حسام الدین چلبی و سلطان ولد بازخوانی و بازبینی شده است، کلمات و تعبیرات و ابیاتی آمده که با علامت "صح" بر ضبطِ متن ترجیح داده‎ شده است و آوردنِ آن در حاشیه نیز در اصل بدان معنی بوده است که در کتابت های بعدی، در متن جایگزین ضبط‎ های قبلی شوند. ولی کاتب نسخه برای اینکه به نسخۀ اصل وفادار بماند، متن و حواشی را عیناً به همان صورت نسخۀ اصل، به نسخۀ خود منتقل کرده است. از ناشرانِ نسخۀ قونیه یا مصححان مثنوی بر اساس نسخه های کهن (با تأکید بر نسخۀ قونیه)، انتظار می‏ رفت کار ناتمام کاتب نسخۀ قونیه را ـ با آوردنِ حواشیِ نشاندار با نشانۀ "صح" به متن و بردنِ متن به حاشیه ـ تمام کنند، ولی مصححان نسخۀ قونیه در مورد اینگونه کلمات و ترکیبات و ابیات سلیقه ‏ای عمل کرده اند. مخصوصاً در خصوصِ ابیات، بعضی متن قونیه را حفظ کرده و بیتِ حاشیه را در حاشیه (پاورقی) نقل کرده اند؛ بعضی حاشیه را به متن برده اند و متن را به حاشیه؛ و بعضی هر دو را به متن آورده اند؛ اگرچه این ابیات عیناً به یک معنی باشند! در تصحیح استاد موحد نیز غالباً هر دو بیت راجح و مرجوح در متن حفظ شده است؛ هرچند اینگونه ابیات موازی و مترادف، و تکرار یک معنی با دو تعبیر باشند! «نعم البدل» در عنوان مقاله به ابیاتی اطلاق می‏ شود که در حاشیۀ نسخۀ بازبینی شده، به خواستِ شاعر یا پیشنهاد دیگران و تأیید او، بر ضبط متن ترجیح داده شده و این ترجیح غالباً با علامت «صح» مشخص شده است تا کاتبان و مصححان بعدی آن را جایگزین متن کنند و متن را به حاشیه برند ولی وفاداری کاتبان و مصححان به نسخۀ اساس باعث شده، هر دو را به متن ببرند تا با حذف بیتِ مرجوح، احیاناً خلاف مقصود سرایندۀ متن عمل نکنند.
پژوهشگران	رحمان مشتاق مهر (نفر اول)